जातांना काळजी घ्या..!

गाव रहाटीचं जगणं नशिबाला यावं, असं हल्ली सर्वांना वाटत असतं. पण हे जगणं जगत असतांना त्या बोडक्या बाभळीसारखं पाठीला बाक येईस्तोवर आयुष्याशी स्पर्धा करणाऱ्या माणसांकडे बघितलं की, आपसूकच या गाव रहाटीत आयुष्यभर जगण्याचा प्रवास किती अवघड असतो, हे दिसून येतं...

अशा यावेळी मनात फक्त असंख्य प्रश्न सोबतीला असतात...

तो सुरकुत्या पडलेला अनुभवी चेहरा, एकूण शांत झालेला तो देह असतो. दहा वाक्यागणिक एखाद-दोन वाक्य बोलणारी ही मंडळी, आयुष्याचा सारीपाट मांडतांना खूप काही सांगत असतात. अशा यावेळी इतकंच वाटत असतं की, फक्त ऐकत राहावं जितकं प्रामाणिक राहून ऐकता येईल तितकं...कारण हेच की, आपण नाही सोसू शकत इतकं त्यांनी त्यांच्या उभ्या आयुष्यात सोसलेलं असतं. मग ती व्यक्ती कुणीही असो आपली असो किंवा परकी असो (मुळात ती परकी नसतेच कुणीही....असो)

जगणं, जगण्यातला अनुभव आपल्याला शिकवत असतो. काळानुसार लिंपण करायला लागणाऱ्या भिंतीचे पापुद्रे गळून पडतात पण पडतांना जी ओल ती पुढे आयुष्यभरासाठी मागे सोडून जाते ना, तसंच शेवटचा काळ मोजत जगणं काही या अनुभवी बाप लोकांचं असतं. आयुष्यात कितीही शहाणपण आलं तरी, प्रामाणिक राहून जेव्हा भर दुपारच्या रणरणत्या उन्हात बापलोकांच्या नजरा डोळ्यात डोळे घालून आपल्या नजरेतून न्याहाळल्या जातात, तेव्हा त्यांचं उभं आयुष्य त्या नजरेतून बोलत असतं. हे आयुष्य, ही आयुष्यात आलेली माणसे जगायला शिकवतात इतकंच. फक्त याची जाणीव असली की ते अधिकाधिक खुलून सहज दिसतं.

भर दुपारची वेळ. गाव रहाट कधीच पार करून झालेला असतो. पावले तांडे, वस्त्यांच्या रस्त्यानं भटकू लागले आहेत. एखाद-दोन चिटपाखरू अन् एखाद-दोन बोडक्या बाभळीप्रमाणे वाकलेली म्हातारा-म्हातारी माणसे वस्तीला दिसून येताय. बाकी देवळात शेवटचा नारळ ऊसतोडीला जाणारे मजूर जातांनाच फोडला असेल, असं दिसून येतंय...तसं देव, देऊळ सुनंसुनं झालंय, ते आजवर...

तांड्यात, वस्तीला या दिवसात आले की, हेच दृश्य दरवर्षी दिसत असतं. उभं आयुष्य दरवर्षी नेहमी वाटतं की या सालाला हे दृश्य दिसणार नाही. पाणी पाऊस चांगला आहे. पण सावकाराचं ओझं असो की घेतलेली उचल ती फेडणं सालाप्रमाणे आली, मग ऊसतोड करणं भागच असतं...

माझ्या वयाची माझीच तांड्यातली मित्र दोन-दोन लेकरांची बापं झाली, बायकोला घेऊन संसाराला हातभार लागेल म्हणून उचल फिटंल म्हणून स्वतःचं टायर करून ऊसतोड करायला गेली आहेत. जेव्हा मनात त्यांचा विचार येतो तेव्हा आपसूक हा विचार येऊन जातो की, माझं जीवन थांबलं आहे की शिक्षण, नोकरी या सर्व गोष्टीत हे सगळं मागे राहून गेलं...ते काहीही असो. पण हे मनाला रुचत नाहीये, याचा त्रास होतो आणि दुसऱ्या बाजूने विचार केला तर, त्यांचे वागणे काही चुकीचे नाहीये हेही तितकंच योग्य वाटतं. परिस्थिती शेवटी सगळं काही करुन घेत असते...

तांड्या, वस्तीला गलोगल्ली भटकत राहायचं भर दुपारच्या या उन्हात. दरवाजात ठेवलेली डोंगरातून आणलेली सरपणाची मोळी, परसदाराच्या झोपडीत असलेली टोपली, टांगायच्या शिंक्या खेरीच असते. दोन-तीन टरमळे कित्येक दिवसांपूर्वी पोचारुन ठेवलेल्या भिंतीला तारीत अडकलेली दिसत आहे. रानातून तोडीवरून आलं की गुरांना चारा म्हणून अंगणात वाळलेल्या मक्याच्या चाऱ्याची घातलेली गंजी, घराच्या बाहेरच्या भिंतीवर कित्येक दिवसांपासून बंद पडलेलं घड्याळसुद्धा नजरेस पडलं. त्यानेही काय योग्यवेळी बंद पडावं म्हणून मनात येऊन गेलं की, तेही योग्य वेळ दर्शवत असतं कारण सध्याच्या घडीला तिथं सारंच काही बंद पडलेलं होतं...

दोन-चार झोपडीवजा घरं सोडली की एखाद्या घरात आयुष्याच्या शेवटच्या घटका मोजणारा आजा-आजी दिसून येते. त्यांचं मनोरंजन म्हणून खुंटीला टांगून ठेवलेला, धूळ खात बसलेला रेडू खरखर करत चालू असतो. अंधुक-अंधुक झालेली नजर बाहेरच्या कोरड्या शुष्क वाऱ्याला अनुभवत बाहेरचं कोरडं पडलेलं जग बघत बसलेली असते. त्यांच्या हाताचं आपल्याला बघून खूनावणं होतं. नकळत त्यांच्याजवळ घटकाभर जाऊन चार-दोन सुखाच्या गोष्टी त्यांच्या थरथरत्या हाताला हातात घेऊन होतात. इतकंच मन मोकळं करायला भेटलं की, या वयात चेहऱ्यावर येणारं समाधानरुपी सुख खूप काही सार्थकी लागल्याचं सांगत असतं. मलाही बदल्यात काहीही नको असतं. त्यांच्या आयुष्याचा सारीपाट त्यांनी आपल्या पुढ्यात मांडावा. आपण आजवरच्या जगण्यातून आलेलं तोडकं-मोडकं शहाणपण व्यक्त करावं. हो, आपलं ते शहाणपण ठरावं कदाचित. हे नकळत संस्कारातून येतंच. मग ते माझ्या असो किंवा दुसऱ्या कुणाच्या. कारण अजून संस्कृती तितकी टिकली आहे. आपल्या पुढच्या पिढीचं नाही माहीत. ऊसतोड, ही शांतता, ही माणसं त्यांच्या वाट्याला येतील का नाही हे सांगता येत नाही...या बाबतीत मी नशीबवान समजायचं की नाही हा प्रश्न असेल...बाकी काही नाही...

परतीच्या वाटेवर एखादं अर्धवट फाटुक लागलेलं नावाला किराणा दुकान दिसतं इथं. आयुष्य जगतांना भूक भागविण्याची, जगण्याची सोय इथं होत असते. पण तिथे पुन्हा व्यवहार असतोच तो शेवट आहे. कायम सोबत असतो तो. बसायचं जरावेळ इथं. तांड्यातल्या अनेक आठवणी जाग्या होतात. जातांना कुणीतरी आपुलकीनं पुन्हा या..! म्हणणारं भेटतं... का माहीत नाही पण माणसे जोडायला हवी म्हणून नक्कीच येऊ..!

पुढचं वाक्य आपसूकच तोंडातून निघून जातं...

“जातांना काळजी घ्या..!’’

-भारत लक्ष्मण सोनवणे