कुब्र - सत्यजीत पाटील
Total Views |
"अशीच भोगत जावी ही जिंदगी. होरपळून टाकणारे ऊन, पावसाचा झोडपा, हिवाळी हवा झेलत या समृद्ध पानझडी जंगलासारखी. असेच कात टाकून उभे व्हावे मन करूच्या झाडासारखे, सालींचा कचरा निथळून जावा खोड नि खोड व्हावे नितळ. या खोडव्यांना फुटावेत तांबडे जांभळे हिरवे अंकुर तनाला मनाला. वितळून जावी ही आत्मग्लानी सकाळच्या भगव्या सूर्यात. तथाकथित वेदना रूपांतरित व्हावी सुरवंटाच्या विवंचनेतून फुलपाखराच्या बोधात. मीही बनून जावं एक समृद्ध पानझडी जंगल आंतरिक ऊर्जेचा पर्यायी स्त्रोत म्हणून वापरला जावं सर्व जीवांच्या जगण्यासाठी."
या प्रार्थनेच्या शब्दांसोबत 'कुब्र' संपतं. पण वाचता वाचता आपणही या अरण्याचा भाग घेऊन गेलेले असतो, कितीतरी नव्या गोष्टी आपल्याला माहीत झालेल्या असतात आणि त्याचबरोबर माणसाच्या विकासासोबत निसर्गाच्या बाबतीत निर्माण होणारे प्रश्नही पुन्हा समोर येतात.
मध्य भारतातल्या ताडोबा या शुष्क पानझडी जंगलातल्या या नोंदी. एका वन्यजीव प्रकल्पात सह‌भागी व्हावं म्हणून सत्यजीत पाटील तिथे पोहोचले. भटकले, कितीतरी निरीक्षणं,अनुभव... अशा सगळ्या नोंदी. कॅमेरा न बाळगता, घड्याळ गुंडाळून ठेवत जंगल समजून घेण्याचा प्रयत्न करत राहणं. उन्हाळा, पावसाळा, हिवाळा या तीनही ऋतूत जंगल, पशुपक्षी, झाडं या सगळ्यांची निरीक्षणं… वाचत जावं तशा कितीतरी गोष्टी कळत जातात... निसर्गाबद्दलचं आपलं ज्ञान किती तोकडंय, किती अद्भुत वाटाव्यात अशा गोष्टी ठायीठायी आहेत याचं आश्चर्य वाटत राहतं आणि हे सगळं आपल्या लिहिण्यातून उलगडून दाखवणारा लेखक. मजा येते वाचताना. भाषाही देखणी. किती सुंदर शब्द वापरलेयत ! जंगलात भिरभिरणाऱ्या फुलपाखरांसारखे. जंगलातल्या नोंदी म्हणजे अवघड, रूक्ष भाषा असेल असं उगाचच वाटलं होतं. पण अगदी अनुक्रमणिकेतल्या प्रकरणांची नावं वाचूनही हे पुस्तक एकूणच काहीतरी छान असणारेय असं वाटायला लागलं... वाचायला सुरुवात केली आणि पुस्तकाच्या भाषेने खरंतर सुखद धक्का दिला. हिरवंगार रान पाहून शरीरभर सुखाची लहर चमकून जावी तशी सहजसुंदर भाषा. झाडांची, कीटकांची, प्राण्यांची वर्णनं कमाल! एवढे छान शब्द कसे सुचले असतील असं वाटत राहिलं.
जंगलातल्या नोंदी, वेगवेगळ्या झाडांच्या, पशुपक्ष्यांच्या, शिकारीच्या…कितीतरी घटना, प्रसंग… सांबरमादीचं रान कुत्र्यांच्या टोळीने घेरलेलं भांबावून गेलेलं पिल्लू, मधमाशांचं पोळं अंगावर वागवणारा तटस्थ अर्जुन, ग्रीक पुराणातील डायना भासावी असं करूचं झाड, काळ्या आंब्याच्या कोळ्याचं शहाणपण, वाघ पकडण्यासाठी लावले जाणारे बेकायदेशीर सापळे, सागवानाची तोड, हिरव्या प्रकाशाची गोम, पिंपळमाशी, नैसर्गिक मरण आलेल्या वन्यप्राण्यांच्या मृतदेहाचे पुढे काय होतं यासाठी निलगायीच्या मृतदेहाचं केलेलं निरीक्षण… किती नव्या गोष्टी. आश्चर्य वाटतं निसर्गातल्या या गोष्टींचं. आपल्याला माहीत नसलेल्या कितीतरी गोष्टी आहेत आणि हे जपायच्या ऐवजी आपण निसर्गाचा, संसाधनांचा आपल्याला हवा तसा वापर करतोय हे जाणवतं. जंगलातल्या परिसंस्था, विशिष्ट कीटक, प्राणी यांच्या संदर्भात लेखक लिहितो. हे सगळं नवं, अपरिचित होतं. अशा गोष्टी जाणून घेण्याचं कुतूहल वाढत गेलंय.केवळ जंगलाची निरीक्षणं नाहीत ही. माणूस आणि जंगल यातले संबंध, जंगल वाचवण्याची गरज यावरही लेखक अनुभवातून बोलत राहतो. आणि या बोलण्यातही जास्तीचा अंगावर येणारा आवेश नाही. शांत, संयत मांडणी. जे काही आहे ते असं आहे असं शांतपणे समोर मांडलेलं. जंगल उरलं नाही तर काय होईल हे सांगत आता हे सगळं जपणं आपल्या हातात आहे हे लेखक आपल्याला सांगू पाहतो.
लेखकाने जंगल अनुभवलंय, तेच अनुभव तो आपल्यासमोर मांडतोय पण माणसाचा हस्तक्षेप पाहता हे जंगल त्याच्या आदिम स्वरूपात कायम राहील याची खात्री वाटत नाही ही हळहळही आहेच. जंगलातल्या नोंदींबरोबरच जंगलापासून माणसाचं दुरावत जाणं, स्वतःच्या फायद्यासाठी जंगलातील संसाधनं वापरणं आणि या सगळ्यामुळे जंगलाचा होत जाणारा ऱ्हास ही आजच्या काळातली महत्त्वाची समस्या आहे. माणूस नसेल तरी निसर्गचक्र सुरूच राहणार आहे पण निसर्ग नसेल तर माणूस जगू शकणार नाही हे अजूनही आपल्याला कळत नसेल तर आपलं जगणं अवघड होत जाईल याची जाणीव कुब्र करून देतं. अवघी 120 पानं. पण अजून बरंच काही सांगण्यासारखं असेल जे कदाचित लिहिलं नाहीये असं वाटत राहतं. 'कुब्र'बद्दल आणखीही गोष्टी वाचायला आवडलं असतं. असो. या प्रकारातली आणखी पुस्तकं वाचायला हवीत, आणखी जाणून घ्यायला हवं असं वाटलं. शेवटी हे कुब्र प्रत्यक्षात अनुभवता आलं तर बहार येईल असंही मनात येऊन गेलं. तोपर्यंत पुस्तक, त्यातल्या चित्रदर्शी नोंदी आहेतच सोबतीला!
- चैताली चौकेकर