जनरल डब्यातील जनरल माणसं..!

आज पोळा म्हणून सर्वच फ्लॅट पार्टनर काल दुपारीच गावं जवळ करायला हवी म्हणून शहर सोडून त्यांच्या गावाला निघून गेली. त्यांना सोडायला म्हणून मी ही रेल्वे स्टेशनपर्यंत गेलो. सायंकाळी गणपती बाप्पा बसणार म्हणून पुणे शहरात होत असलेली विविध मंडळाची लेझीम पथकांची प्रॅक्टीस बघून मेसमध्ये अंडाभुर्जी अन् अंडा राईस खाऊन फ्लॅटवर येऊन पडलो. फ्लॅटवर आलो तेव्हा दहा वाजले होते. काहीतरी वाचत बसुया म्हणून राजन खान यांचं "कथा अन् कथे मागची कथा भाग-२" वाचत बसलो. रात्री बाराच्या सुमारास थकव्याने डोळे लागायला लागले तसं पुस्तक बाजूला ठेऊन झोपी गेलो.

पहाटे दुधाचे पॅक घेऊन येणारी मैत्रीण दरवाजाला नॉक करून गेली. मनात बालीश विचार येऊन गेला. तिला आत बोलवून तिच्याशी गप्पा मारत बसावं पण; म्हटलं नको तिच्या कामाच्या वेळी कश्याला तिला त्रास द्यायचा. नाहीतर एरवी फावला वेळ असला की ती गप्पा मारत बसते माझ्याशी, मित्रांशी. माझ्यासारखी थोडी पुस्तकवेडी असल्यानं जमतं आमचं बरंच तूर्ताच तिच्याबद्दल इतकंच. कारण मग आपला आजचा प्रवास राहून जाईल.

सकाळी उठलो दरवाजाला असलेलं दूध तापवून दोन मोठ्या ग्लासात ते वेगळं काढून ठेवलं म्हणजे रेडीमेड कॉफीपॅक डायरेक्ट दुधात टाकलं की कॉफी तयार. दहा वाजून गेले पण अजून अंघोळ नव्हती. शॉर्टवरच बसून विंडोच्या पलीकडे असणारी हिरवळ न्याहाळत बसलो होतो. श्रावणसरी पडून जाव्या तसा पाऊस अधूनमधून बरसून जात होता. आज सोबतीला कुणी मित्रही नसल्यानं जीवावर आलं होतं. काहीच करायची इच्छा नव्हती. सणवार माझ्या आयुष्यात कधीच मागे पडले होते. तितकेच जितके माझे माणसं मी मागे सोडून दिले होते. फार सोयरंसूतक वाटत नाही मला माझ्या जवळच्या माणसांचं किंवा मित्रांचं अन् त्यामुळं ते ही फटकून वागत असतात माझ्याशी. असो दुपारी एकाकी काय वाटलं माहित नाही अन् दोन-तीन दिवस निवांत आहोत तर आपलं गावाचं तालुक्याचं शहर जवळ करूया असं वाटून गेलं. मग दुपारी त्या तयारीला लागलो. दुपारी मेसवर गेलो आज सण असल्यानं मेसवर बरेच मेन्यू होते. मेसवर जरा उशीराच गेल्यानं किंवा सर्व मुलं गावाला गेली असल्यानं मेसवर कुणी नव्हतं. मेसवाल्या वहिनी एकट्याच जेवत होत्या. मला बघितलं अन् हातांनीच खुणावले, ‘सोबत जेवूया’, म्हंटलं ठीके. जेवण केलं दोन-तीन दिवस गावाला जातोय, मग डब्बा नको. असं सांगून त्यांचा निरोप घेतला अन् फ्लॅटवर जाऊन बराचवेळ वाचत बसलो. चार वाजले तसं निघायला हवं म्हणून बॅग घेतली फ्लॅट लॉक करून रेल्वे स्टेशन जवळ केलं. ५:२० ची जम्मूतावी "झेलम एक्सप्रेस" मला माझ्या शहराला जवळ करायला मदत करणार होती. काल बरीच गर्दी स्टेशनवर होती. आजचा पोळा असल्यानं बरीच चाकरमाने मंडळी काल त्यांच्या गावांना निघून गेली होती. मी मात्र आज निघालो होतो. प्लॅटफॉर्म क्रमांक १ वर झेलम एक्सप्रेस येणार होती. तिची वाट बघत मी निवांत बसून राहिलो होतो. येणाऱ्या जाणाऱ्या प्रवाशांच्या हालचाली न्याहाळत होतो.

अखेर निर्धारित वेळेत झेलम एक्सप्रेस आली. मी आज पुन्हा दुनियादारी अनुभवायची म्हणून जनरल डब्ब्यात माझी जागा धरली. इथे जागा सहज भेटत नाही पण आता अनेकदा प्रवास जनरल डब्ब्यात झाल्यानं सराव झाला आहे मग जमतंय हळूहळू. ट्रेन निघाली हळूहळू ती पुढे स्टेशनवर थांबून लागली, तसतशी डब्ब्यात लोकांची गर्दी होऊ लागली. अन् मी लोकांना, त्यांच्या बोलण्याला, राहणीमानाला न्याहाळू लागलो. इकडे रेल्वेत काहीबाही विकणारे कुणी फार येत नाही. कारण त्यांना माहीत आहे जनरल डब्ब्यात फार कुणी काही विकत घेत नाही. अधूनमधून एखादं स्टेशन आलं की मग मात्र कुणी चहावाला येतो च्याय गरम च्याय..! मसाला च्याय..! असे तोंडाचे बोळके करत बोलत, बोलत मग विमल, हिरासारख्या असंख्य पुढ्या गळ्यात घालून फिरणारा एखादा येतो. लोकं त्याच्याकडून पुड्या घेतात. मी मात्र निवांत बसून राहतो. अधूनमधून कुणी बाथरूमकडे जायला निघते इतकी गर्दी असते की, त्या व्यक्तीला मग सगळेच लोकं बोलायला लागतात. "बैठे नहीं तो आ गया क्या मुतने..!" मग सगळे हसायला लागतात. असंख्य प्रकारची असंख्य लोकं इथे भेटत राहतात. मग मी आपलं मसाला चहा घेत अस्ताला जाणाऱ्या सूर्याला बघत असतो. अधूनमधून रेल्वे पटरीची कोरदार वळणे आली अन् सभोवतालचा निसर्ग बघितला. अशावेळी रेल्वेने प्रवास करण्यात एक सुकून आहे हे मनाला पटून जातं अन् म्हणून हा असा प्रवास करण्याचा आग्रह नेहमीच असतो.

पुढे अंधारून येतं तसं हळूहळू लोकांच्या बॅगेतून त्यांचे टिफीन उघडू लागतात. अन् त्यांच्यासोबत जेवताना आपणही त्या समूहाचा नकळत भाग होऊन जातो. मग वाटून जातं की असं जमिनीवर राहून जगण्यात सुख आहे. एखाद्या स्टेशनवर आपलं त्यांच्यासाठी चहा घेणं होतं. अशावेळी मला काही दिवसांपूर्वी केलेल्या प्रवासातील ते अंकल सहज आठवून जातात. ज्यांनी माझं अस्वस्थ होणं बघून रात्री दोनच्या सुमारास ट्रेन थांबली तेंव्हा मला वडापाव खाऊ घातलेला. माणूस साधाच होता, खूप गरीब होता पण हे असं अधूनमधून घडलं की, असं प्रवास करणं जवळचं वाटतं यार.

काहीवेळापूर्वी ट्रेनमध्ये एक अनुभव येऊन गेला अन् म्हणून हे लिहायला घेतलं. एका स्टेशनवर काही किन्नर मैत्रिणी जनरल डब्ब्यात आल्या, त्यांनी लोकं देतील तसे दहा-पाच रुपये घेतले. मी खिश्यातून वीस रुपयांची नोट काढली अन् दिली पण म्हंटलं माझ्याशी बोलणार दहा मिनिटं? ती पण होकार देऊन तिच्या साडीचा पदर सावरून माझ्याजवळ बसली. सोबतचे बसलेले जे होते त्यांना पण हे भारी वाटलं. मग आपुलकीच्या बऱ्याच गप्पागोष्टी झाल्या. किती खोटं किती खरं सांगितलं तिनं माहित नाही पण इतक्या दिवसांच्या तिच्या या प्रवासात तिला असं आपुलकीनं जवळ बसवून विचारपूस करणारा, करणारी कोणी भेटलं नाही असं तिनं सांगितलं. तिच्या बोलण्यातून तिचं जीवन किती संघर्षमय आहे हेही कळून चुकलं. पुढे स्टेशन आलं आणि उतरतांना तिनं माझ्या गालाला गाल लावला अन् काहीतरी पदराने नजर उतरावी तसं केलं. दोन बोटांच्यामध्ये ठेवलेली एक दहाची नोट तिने माझ्या खिश्यात ठेवली. मी ती परत करायला लागलो तेव्हा म्हंटली, वापस नहीं करते..! आपके लिए हमारा ये शुभ शकुन है, हिफाजतसे, प्यारसे हमारी याद मे इसे संभालकर रखना..!

असं बोलून ती निघून गेली..!

जेव्हा स्टेशनवरून ट्रेन निघाली, तेव्हा ती मैत्रीण दूरपर्यंत माझ्या दिशेनं बघत राहिली, मी ही बघत राहिलो. फार काही होणार नाही, होत नाही पण पुढे कधी भेटली तर तिची जपून ठेवलेली नोट तिला दाखवत राहील. कारण आयुष्याच्या या आडवळणावर माझा नेहमीच प्रवास होतो, सोबत असे अनुभव नेहमीच येतात. यासाठीच मी जनरल डब्ब्यात प्रवास करत राहतो. अशावेळी का माहीत नाही वाटून जातं की, जगणं सुंदर आहे अन् जगण्यावर प्रेम करत राहूया. असं अनामिक वेळी जेव्हा कुणी आयुष्यात असे सुखाचे दोन क्षण पदरी देऊन जातं. तेव्हा अशा माणसांना आठवणीत का होईना प्रेम देत राहूया नेहमीच.

आता प्रवास सुरू आहे चाळीसगावच्या औट्रम घाटातून आणि पाऊस बरसतोय अन् मी हे लिहत बसलेलो. घर जवळ जवळ येत आहे.

- भारत लक्ष्मण सोनवणे.